II. YÖRÜK DÜĞÜN ADETLERİ

1. SÖZ KESME-SÖZ ALMA

Yörük törelerine göre kız istemeğe yörük beyleri giderler. Evlenme görücü usulüyle olur. Aile reisinin verip vermemesiyle sonuca bağlanır. Anadolu’da ve kırsal kesimde evlilik önemli olaydır. Yörüklere kız onyedisinde, erkek yirmiikisinde evlendirilmelidir. Kız isteme, oğlanın askerden gelmesiyle yerine getirilmesi gereken bir borç olarak nitelenir. Oğlanın yakınları beğendikleri kıza bir akranını göndererek gönlü olup olmadığını araştırırlar. Olumlu bir haber alırlarsa büyükler devreye girerler. Oğlan evinden seçilen uygun kişiler kızın evine giderler. Kız isteme olayına “ALLAH’IN EMRİNİ ANMA” da denir. Bu ziyaret sırasında kızın davranışları dikkatle izlenir. Kızın davranışları olumluysa oğlan tarafı düşüncelerini açarlar. Kız tarafı düşünmek için zaman ister. Teklif kabul edilmezse uygun bir dille oğlan tarafına bildirirler. Olumlu cevap verilirse bir kaç gün sonra oğlan evi kız tarafını yeniden ziyaret eder. Kız verildikten sonra aile arasında tatlı yenilerek ağızlar tatlanır. Kız verilmeden önce oğlan tarafı araya soğukluk girer diye kız evinde su içmez. Tatlı sonrası su ve ikram edilen şerbetler içilir. Kız, büyüklerin ellerini öper. Oğlan evi ve kız evi nişan ve düğün şekli ve tarihlerini, neler yapacaklarını belirler.³⁹

Diğer bir kaynak kişi, anlaşma yoluyla yapılan evliliği şöyle anlatıyor. Kız ve delikanlı kendi arasında gizli bir aşk anlaşması yaparsa delikanlı köyde dükkan varsa dükkandan leblebi, şeker vb. şeyler alarak kıza hediye götürür. Eğer bu anlaşma kızın ve oğlanın ailelerince uygun bulunursa onaylanır. Uygun bulunmazsa kınanır. Bu karar ailelerce bozulur. Bozulan karara uymayan gençler birlikte kaçarlarsa aile reisleri suçlu sayılmaz.⁴⁰

2. NİŞAN

Söz kesme aşamasından sonra sıra nişan hazırlıklarına gelir. Nişana çok önem verilir. Nişanlı oğlan kız evine giremez. Önce kızın gönlü alınarak nişan hazırlıklarına başlanır. Dünürler gelenek gereği nişanı kararlaştırdıktan sonra oğlan tarafından davar kesilir, pilav dökülür. Çalgı eşliğinde kızın obasına evine yemek gönderilir. Yemekler kız evinde neşeyle yenir. Nişanda bazen adet olmamakla beraber yüzük altın gibi takılar gönderilir.⁴¹

Kozan yörüklerinde ise nişan adetleri şöyledir: Kız evinde kahve, sonra dünürcüler olumlu cevap alırlarsa oğlan tarafının hazırlayıp beraberinde getirdikleri şerbet içilir. Cevap olumsuzsa kahve de şerbette içilmez. Dünürcüler evi terkederler.

Söz kesildikten sonra BEYLİK adı verilen ve oğlan tarafından seçilen kadınlar kız evine giderek kıza nişan takarlar. Nişanlar altın, gümüş vb. ziynet eşyalarıyla elbisedir. Söz kesiminde oğlan tarafından kızın babasına veya velisine bir miktar para verilir. Bu paraya başlık denilir. Başlık iki taksitte ödenir. Biri nişan töreni sırasında diğeri de gerdekten öncedir. Nişan törenlerinde durumu iyi olanların davet yapıp çalgı çaldırması adettir.⁴²

Bir diğer kaynak kişi yörük nişanları konusunda şunları anlatıyor.⁴³ Allahın emri ile kız istenir, Kız verilirse nişan yapılır. Nişan kararlaştırıldığı biçimde yemekli davullu, eş, dost, komşu ve akrabalar çağrılarak ”TOY” denilen bir yemek ve eğlence ile yapılır. Oğlan evinin kız için aldığı çeyiz ve takılar misafirlerin duyabilecekleri şekilde ilan edilir. Adına “KIRKIM” denilen sosyal dayanışmanın güzel bir örneği olarak kabul edebileceğimiz tören yapılır. Bu törende herkes gücüne ve durumuna göre evlenecek çiftlere para, eşya, takı vb. vererek yardımda bulunur.

Diğer bir kaynak kişi de yörük nişanını şöyle anlatıyor.⁴⁴ Allah’ın emri alınıp kız verilince gelinle damat kalkıp el öperler. Sabah oğlan evi, bir veya bir kaç davar keser, kavurma yapar. Bu nişan yerine geçer daha sonra dua edilip dini nikah yapılır.

Bir diğer kaynak kişi de⁴⁵ İslami usullere uygun biçimde kız istedikten sonra, karşı tarafta bu işe razı olursa orada bir okka tatlı yenilerek nişan ve nikahın yapıldığını anlatıyor.

3. SAMEN

Kaynaklardan biri de⁴⁶ Kozan yörükleri arasında görülen Samen olayı hakkında şu bilgileri veriliyor. Kız aramaya giden kişiye Samen denilir. Samen kız isteyeceği köye giderken köyün delikanlıları bir direğin üstüne bir soğan, bir yumurta kabı veya bir elma geçirirler. Samen köye gelir gelmez kendisine silahla nişan atması teklif edilir. Bu çok tehlikeli bir oyundur. Çünkü Samen nişanı vuramazsa delikanlılara bir hediye vererek hemen köyü terk etmeye mecbur olur. Samenin gideceği köy önceden onun ne zaman ve ne amaçla geleceğini bilir.

4. DÜĞÜN

Bir kaynakta da,⁴⁷ yörük düğünü şöyle anlatılıyor: Çarşamba günü davetli olanlardan davetliler düğüne gelir. Düğüne davetli olanların kısır keçi getirmeleri adettir. Fakat düğünde hediye getirmek şart değildir. Düğün çeşitli eğlencelerle devam ederken aynı günün akşamında gelinin kınası yakılır. Kına gecesinde çeşitli eğlenceler yapılır. Kadınlar ve erkekler birlikte eğlenebilir. Türküler söylenir. Perşembe günü öğlene doğru kız kınalı ve duvaklı olarak çadırdan çıkar. Ata biner, kendisine güvey tarafından seçilmiş iki yenge eşlik eder. Gelin evden ayrılırken yanık türküler söylenir.

Bir kaynak kişi yörük düğününü şöyle anlatıyor:⁴⁸ Nişandan sonra düğün tarihine kadar kız evi hazırlık yapar. Oğlan tarafı da alacağı takı, elbise vb. şeyleri alır. Her iki taraf gerekli hazırlığı yaptıktan sonra büyük hazırlık bitmiş olur. Daha sonra düğün için kız evinden ARA KESME denilen izin alınır. Genellikle Salı günü oğlan evinin damına büyük bir şenlikle davul ve zurna ile bayrak dikilir. Böylece düğün başlamış olur. Düğün zamanı herkes düğün sahibiymiş gibi evini misafirlere açar. Dargınlık küskünlük olmaz. Perşembe akşamına kadar yenilir içilir ve eğlenilir. Düğünün son akşamı kızın annesinin evinde kızın arkadaşları, köyün kızları ve kadınları toplanarak çalgılarla, türkülerle kına gecesi yaparlar. Gelinin eline kına yakarken çeşitli türküler söylenir.

Bu türkülerden biri şöyledir:

Çattılar kazan taşını

Kurdular düğün aşını

Düzdüler gelin başını

Gelin kınan kutlu olsun

Söyle dilin tatlı olsun
 

Hani gelinin kınası
        Çağırın gelsin anası

Gelin damada yarası

Gelin kınan kutlu olsun

Söyle dilin tatlı olsun

Gelinin gözü yaşlı

Anasının bağrı taşlı

Gergehte oyası başlı

Gelin kınan kutlu olsun

Söyle dilin tatlı olsun

 

Türküleriyle gelini eğlendiren genç kızlar, bir yandan da gelinin kınasından, telinden, duvağından darısı bulaşsın uğur getirsin diye birer parça alıp saklarlar.

Öte yandan köy halkı misafirleriyle yer içer, eğlenir, cirit, halay, arap oyunu vb. oynarlar. Arap Oyunu’nda köyden bir delikanlı arap kılığına girer. Çevredeki kızları kovalar ve gelini yakalar. Düğün sahibinden bir şeyler vermesini ister, istediği verilirse kızı geri verir. Çeşitli taklitler yapılır. Geceleri sinsin oynanır. Büyük bir ateşin çevresinde geri geri giden oyuncular birbirlerine ellerindeki tuğlalarla vurmağa çalışırlar. Bütün bu eğlenceli ve neşeli saatlerden sonra herkes, Perşembe günü öğleye yakın, gelin evinin önünde toplanır. Atlar eğerlenir. Gelinin atı süslenir. Kapının önüne çekilen gelinin atı bekler fakat gelin bir türlü dışarı çıkmaz. Gelinin en küçük kardeşi kapıyı kapatır. Gelinin çıkmasına izin vermez. Ancak uygun bir miktarda ödüllendirilince izin verir ve kardeşini kolundan getirerek ata bindirir. Seğmen başı önde, bütün misafirler arkada olmak üzere, köyün dışı özellikle de mezar dolaştırılır. Cirit, halay vb. oyunlar oynanır. Yol kesilir. Kız, yengesinin bohçasından uygun görülen eşyayı alır. Yol açılır. Bu arada gelin bekletilir. Kaynana gelinin başından aşağıya üzüm, arpa, buğday, şeker dolu bir sahanı boşaltır. Gelin atın üstünde beklerken büyük bir bohça serilir. Tekrar kırkım töreni yapılarak yeni evlenen çift ödüllendirilir.

Gelin attan indirilir. Damat gelinin koluna girer, yavaş yavaş kapıya doğru giderlerken gelin içi su dolu bir ıbrığı (ibrik) devirir, döker. Kapının üst pervazına bir kaşık yağ sürülür. Alkışlar arasında gelin odasındaki sandığın üstüne oturturlar. Damat gelinin yüzünü açar,geline yüz görümlüğü vererek odayı terk eder.

Yörükler arasında az da olsa düğün adetlerinde farklılıklar vardır. Tecirli aşiretinin kaynak kişisi düğün adetlerinin bir bölümünü şöyle anlatıyor.⁴⁹ İstenilen kız, ailesince verilince kız ailesine başlık verilir. Alınan başlıkla kıza çeyiz alınır. Komşu ve akrabalara hediye verilir. Kınacı gelince ASMA-KESME yapılır. Sucuk, lokum, çerez alınır. Bir çuha üzerine serilir. Bir kapla herkese çerez dağıtılır. Sinsin ateşi kurulup oynanır. Ardından güreş tutulur. Güreşi kazanan tokluk adı verilen davarı alır.

Gelinci geldiğinde, gelinin fesine fes örtülür. Yeşil, kırmızı, sarı, kara yaşmak bağlanır. Bunların üzerine tavuk tüyü takılır, alnına da ayna bağlanır. Gelinin atının kulaklarına mendil, alnına ise ayna bağlanır. Gelen gelinci atına heybe veya yular bağlanır. Terkibağı yapılıp dağıtır. Kızın evine gelmeden önce bir oğlana kız kıyafeti giydirilerek gelinin atına bindirilir. Cirit atarak kız evine gelirler. Kız evinde kız ata bindikten sonra kızın elindeki gümüş yüzüğü isterler. Bu yüzüğü damada götüren ondan bahşiş alır.

Gelin, oğlan evine geldiğinde, çadırın etrafında üç kez dolandırılır. Daha sonra kaynana, gelini kucağında içeri götürür. Yumurta pişirip geline yedirilir. Gelin döşeğine para atılır. Oğlana ve geline baş bağlarlar. Ortaya bir yastık konur. İki kadın gelini üç kez dolaştırıp bu yastığa oturtur. Zülüf ve perçem kesilir. Fesin üzerine altın bağlanır ve üzerine yağlık bağlanır.

Gelin geldiğinde şu türkü söylenir:

 

Etekte kepek gelinim

Nişanlın köpek gelinim

Kalk da el öpek gelinim

Sen sefa geldin gelinim

Dermen kutlu olsun gelinim

Kapıda soku gelini

İçinde koku gelinim

Nişanlın fakı gelinim

Sen sefa geldin gelinim

Dermen kutlu olsun gelinim

Ayakta çizme gelinim

Ökçesin büzme gelinim

Obayı gezme gelinim

Sen sefa geldin gelinim

Dermen kutlu olsun gelinim
 

Diğer bir kaynak kişi düğünün bir bölümünü şöyle anlatıyor: Düğün günü gelin, kız tarafından alınmaya gidilir. Oğlan tarafı geline kırmızı kurdelaya dizili altın takar. Ayrıca “TOPRAK BASTI” denilen başlık verilir. Gelin ata veya deveye biner, düğün alayının önünde oğlan evine gider.

Bu süre içinde damat görünmez. Damat, gelinin yanına üç gün sonra girer. Bir düğün türküsü şöyledir.

Evlerinin önü susak

Davul gelir pusa pusa

Kız anası, kız anası

Kızın çeyizini çabuk getir.